ΑΠΟ ΜΗΧΑΝΗΣ ΘΕΟΣ

Πολύ πρόσφατα είδα στο internet και στη συνέχεια στο Μουσείο Φωτογραφίας της Θεσσαλονίκης κάποιες από τις εκπληκτικές φωτογραφίες του πολύ καλού φωτογράφου Simon Norfolk. Ένα θέμα με το οποίο ασχολήθηκε ο εν λόγω καλλιτέχνης είναι η καταγραφή τόπων όπου έλαβαν χώρα γενοκτονίες ή μάχες. Το μαγικό στις φωτογραφίες του είναι ότι σου μεταδίδουν τη φρίκη όσων συνέβησαν στο μέρος αυτό χωρίς να απεικονίζουν πτώματα ή αίμα. Ωστόσο, σε όλες υπάρχει ένα στοιχείο που συνδέει τον τόπο με το αιματοβαμμένο παρελθόν του, όπως η τάφρος που ανοίχθηκε για έναν ομαδικό τάφο, τα ερείπια που άφησε μια μάχη, τα παροπλισμένα τανκς ή οι σκουριασμένες οχυρωματικές εγκαταστάσεις. Στις εικόνες του κυριαρχεί απόλυτη καθαρότητα, την οποία θα μετέφραζες ως απόλυτη ησυχία, ωστόσο παραδόξως την εισπράττεις ως εκκωφαντική αναπαράσταση της βίας που προηγήθηκε. Η αντίθεση της πλήρους ηρεμίας που σου παρουσιάζει με τις φρικαλεότητες που υπονοεί είναι τόσο έντονη, ώστε δεν μπορείς να απομακρύνεις τη σκέψη σου από τις δεύτερες.

Οι εικόνες αυτές -ιδίως εκείνες που αφορούν τις σφαγές στη Βοσνία- επέστρεψαν και ρίζωσαν στο νου μου με αφορμή το θάνατο του Μιλόσεβιτς. Η σερβική ηγεσία εκείνης της εποχής, αν δεν οργάνωσε, τουλάχιστον ανέχθηκε τις ευρείας κλίμακας σφαγές. Είναι γνωστό ότι σε έναν (εμφύλιο) πόλεμο οι άνθρωποι αποκτηνώνονται. Υπ' αυτές τις συνθήκες όλες οι αντιμαχόμενες πλευρές εναλλάσσονται στο ρόλο του θύτη και του θύματος με αμείωτη σκληρότητα. Όμως, αυτό που διαφοροποιεί κάπως τη θέση των Σέρβων είναι τα ιστορικά στοιχεία που έρχονται συνεχώς στο φως και αποκαλύπτουν την ύπαρξη (και εν μέρει την εκτέλεση) οργανωμένου σχεδίου εθνικών εκκαθαρίσεων σε ολόκληρες περιοχές -κατάσταση που σαφώς και διαφέρει από την ωμή, αυθόρμητη και ακατέργαστη έκρηξη βίας που ένας εμφύλιος πόλεμος προκαλεί.

Το σίγουρο είναι πως οι πληγές που άφησε ο πόλεμος στην περιοχή αυτή ακόμη δεν έχουν κλείσει. Κάποιοι θεώρησαν πως η δίκη του Μιλόσεβιτς θα έφερνε την πολυπόθητη 'λύση' και η καταδίκη του την 'κάθαρση' στην τραγωδία της Γιουγκοσλαβίας. Ωστόσο, η συζήτηση της υπόθεσής του στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο ξεπέρασε τα πέντε χρόνια σε διάρκεια, χωρίς να καταλήξει κάπου. Μέσα σ' αυτό το κλίμα -και πάντα με όρους τραγωδίας- το θάνατό του εύλογα ίσως πολλοί θα σπεύσαν να χαρακτηρίσουν... 'από μηχανής Θεό'.

(Η φωτογραφία είναι του Simon Norfolk και εικονίζει το σημείο μαζικής εκτέλεσης μουσουλμάνων Βόσνιων δίπλα σε ένα εργοστάσιο παραγωγής αλουμινίου. Πολλά από τα πτώματα ρίχθηκαν στη λίμνη απόθεσης αποβλήτων του εργοστασίου. Τα κόκκινα απόβλητα που φωτογραφίζει ο Norfolk μας φέρνουν στο νου το αίμα των αθώων που έβαψε αυτό τον τόπο.)